W 2018 roku Muzeum Oręża Polskiego realizowało projekt badawczy pt.: “Wraki Kołobrzegu 2018. Rozpoznanie podwodnych stanowisk archeologicznych w ramach badań AZP”. Badania przeprowadzono w ramach programu Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego: Ochrona zabytków archeologicznych 2018.
Zdjęcia i tekst: Muzeum Oręża Polskiego.
Celem prac badawczych było przebadanie odcinka akwenu morskiego w pobliżu Kołobrzegu. Ze względu na nieinwazyjny charakter badań, główny nacisk położono na rozpoznanie wyznaczonego obszaru z wykorzystaniem aparatury hydroakustycznej oraz późniejszej weryfikacji namierzonych obiektów. Warto podkreślić, że na wybranym obszarze nie prowadzono wcześniej żadnych prac pod kątem lokalizacji podwodnych stanowisk archeologicznych.
Badania zostały zrealizowane dzięki współpracy z firmą ESCORT, która zrealizowała etap badań sonarowych, firmą UW Service, Portową Ochotniczą Strażą Pożarną „TRYTON” z Kołobrzegu; Zachodniopomorskim Stowarzyszeniem Dziedzictwo Morza; Muzeum Narodowym w Szczecinie oraz Uniwersytetem Gdańskim, które udzieliły wsparcia w zakresie merytorycznym oraz pomogły w kwerendzie źródłowej. Prace terenowe realizowano z jednostki m/y Saracen II, dowodzonej przez Pawła Deptę.
Badania prowadzone w roku 2018 zakładały rozpoznanie akwenu morskiego na wysokości dzielnicy Podczele. Powierzchnia przeznaczonego do badań akwenu wyniosła 12,64 km².
Ze względu na położenie (bliska odległość wejścia portu w Kołobrzegu), rejon ten mógł w przeszłości stanowić dogodne miejsce dla kotwiczenia jednostek oczekujących na rozładunek i wejście do portu. Tereny na wysokości Podczela były również miejscem desantu wojsk rosyjskich podczas wojny siedmioletniej, konfliktu o zasięgu światowym, który trwał w latach 1756-1763. 26 sierpnia 1760 roku podczas drugiego ataku Rosjanie przeprowadzili właśnie w okolicach Podczela gigantyczną jak na tamte czasy operację desantową.
Działania na morzu u ujścia Parsęty nasiliły się od początku 1945 r. Związane to było ze wzmożoną aktywnością radzieckiej Floty Bałtyckiej oraz powiązanych z nią działań defensywnych ze strony marynarki wojennej III Rzeszy Kriegsmarine. W rejonie operowały zarówno okręty wojenne, w tym pancerniki, jak i jednostki cywilne, wykorzystywane w operacji ewakuacji niemieckiej ludności cywilnej i cofających się w kierunku zachodnim oddziałów wojskowych.
Po zakończeniu II wojny tereny lotniska w Bagiczu i Podczelu (łącznie z plażą) zajęli Rosjanie, nadając temu obszarowi charakter zamknięty, w praktyce eksterytorialny. Prowadzenie jakichkolwiek prac na tym terenie było niemożliwe. Wszystkie wraki z czasów walk o Kołobrzeg pozostały na brzegu lub w wodach Bałtyku. Dowodem na to jest wydobyty na plaży w Podczelu w 2017 roku przez Muzeum Oręża Polskiego w Kołobrzegu wrak niemieckiej pomocniczej jednostki Kriegsmarine.
Cały obszar został przeskanowany za pomocą sonaru holowanego PulSAR marki Kongsberg GeoAcoustics pracującego na częstotliwości 675 kHz oraz echosondy wielowiązkowej GeoSwath Plus pracującej na częstotliwości 500 kHz. Stwierdzono na dnie badanego obszaru obecność kilkudziesięciu anomalii odbiegających kształtem od form występujących naturalnie.
Kolejnym etapem prac była weryfikacja namierzonych obiektów przy pomocy sonaru skanującego MS1000 firmy Kongsberg-Mesotech o częstotliwości pracy 900-1100 kHz, zamontowanego na pojeździe podwodnym typu ROV model Falcon firmy Saab Seaeye wyposażonego dodatkowo w kamerę wideo. Została wykonana dokumentacja fotograficzno-filmowa oraz skany, z których powstały mozaiki sonarowe badanych obiektów.
Ostatni terenowy etap badań polegał na weryfikacji stanowisk wrakowych przez płetwonurków. Nurkowania badawcze prowadzone były z pokładu jednostki Saracen II w okresie sierpień-wrzesień 2018 r. Prace prowadzone były przy stosunkowo słabej przejrzystości wody sięgającej od 0,5 metra do maksymalnie 3-5 metrów. Słaba przejrzystość spowodowana była kilkoma czynnikami takimi jak: bliskość brzegu i niewielka głębokość, silne i zmienne wiatry oraz prądy morskie. Generalnie wszystkie zlokalizowane wraki są bardzo zniszczone i prawie całkowicie zasypane piaskiem.
Podczas przedmiotowych badań odkryto 3 nowe stanowiska wrakowe. Dwa w obrębie badanego obszaru a trzeci 264 metry na wschód od niego.
Wrak nr 1: stan. 83, AZP 14-16/42
Stanowisko zlokalizowane w północno-wschodniej części obszaru badawczego, na głębokości 14 metrów. Wrak zorientowany na osi północ-południe z dziobem zwróconym w kierunku południowym. Wszystko wskazuje na to, że są to pozostałości stalowej barki z drewnianym dnem o długości powyżej 30 metrów. Niestety nie zachowała się część rufowa, więc trudno określić całkowitą długość jednostki. Wrak składa się z kilku elementów, jego główną część stanowi drewniane dno zbudowane z belek o szerokości od 25 do 35 cm i grubości 10 cm. Oderwane burty jednostki znajdują się obok wraku.
Podobny wrak tzw. ,,Szczecińska barka z drewnianym dnem” został wydobyty w Szczecinie w 2011 roku. Obecnie po wyremontowaniu przez Zachodniopomorskie Stowarzyszenie Dziedzictwo Morza znajduje się na terenie Campingu Marina w Szczecinie Dąbiu.
Wrak nr 2: stan. 84, AZP 14-16/43
Stanowisko zlokalizowane w południowo-wschodniej części obszaru badawczego, na głębokościach w zakresie 5-6 metrów. Wrak zorientowany na osi wschód-zachód z dziobem zwróconym w kierunku zachodnim. Wymiary wraku: długość ok. 44 m, szerokość ok. 8,5 m. Pozostałości metalowej jednostki, spoczywającej na dnie na równej stępce, która najprawdopodobniej zatonęła podczas II wojny światowej. Wrak wystaje z dna na wysokość ok. 1,5 m, a maksymalnie na około 2 -2,5 metra w części rufowej i ta część jest najlepiej zachowana. Na rufie znajduje się płetwa sterowa i trójpłatowa śruba o średnicy ok. 3 m. Z racji tego, że wrak spoczywał na niewielkiej głębokości, był doskonale widoczny, a jednocześnie w złych warunkach stanowił przeszkodę w żegludze, należy przypuszczać, że został on w okresie powojennym wysadzany i pocięty, a większość elementów jednostki została wydobyta w celu utylizacji (złomowania). Na dnie przetrwała część denna jednostki z widocznymi wręgami oraz pozostałości poszycia statku, wśród rumowiska różnego rodzaju elementów metalowych.
Wrak nr 3: stan. 85, AZP 14-16/44
Stanowisko zlokalizowane 264 metry na wschód od obszaru badawczego, na głębokości 10 metrów. Wrak zorientowany na osi północ-południe o wymiarach: długość 7,8 m, Szerokość 1,6 m, 3 metry na wschód od wraku wystaje z dna metrowy element konstrukcji jednostki.
Obiekt znajdujący się na dnie stanowi fragment większej jednostki pływającej. Możemy tam wyodrębnić fragmenty kilku elementów drewnianych (belki) połączonych mosiężnymi śrubami i całkowicie zagrzebanych w piasku. Resztę pozostałości wraku stanowią elementy stalowe oraz prawdopodobnie kilkudziesięcio-centymetrowe fragmenty mosiężnych rurek.